Nadat RKC-doelman Etienne Vaessen afgelopen weekend het bewustzijn was verloren na een botsing met Ajax-aanvaller Brobbey, werd hij 'preventief gereanimeerd'. Dat bleek het nieuwe protocol te zijn bij KNVB-wedstrijden. Moeten zorgverleners dat nu in de toekomst ook gaan doen? Nee hoor, zegt de Nederlandse Reanimatieraad: alles blijft bij hetzelfde.
Voor wie het niet heeft meegekregen: op 30 september werd de wedstrijd RKC Waalwijk-Ajax gespeeld in het Mandemakers-stadion. In de 84e minuut gaat het fout. Keeper Vaessen loopt uit om een bal van aanstormend Ajax-spits Brian Brobbey te onderscheppen. Terwijl hij naar de lage bal duikt, raakt Brobbey met zijn voet de keeper tegen diens linker slaap. Vaessen blijft roerloos liggen.
Er ontstaat gelijk grote paniek bij de spelers van de Brabantse eredivisieclub. Twee verzorgers sprinten het veld op en direct wordt er geroepen om een AED. Vaessen ligt na de botsing op zijn zij en wordt door de eerste verzorger op zijn rug gedraaid. De doelman is bewusteloos. 'Volkomen out', benoemde de trainer het.
De spelers schermen de Waalwijker af maar het publiek krijgt nog wel mee dat Vaessen op het veld wordt gereanimeerd. Vier EHBO'ers snellen toe met een kuipbrancard terwijl de verzorgers Vaessen borstcompressies geven. Wat er achter de omhoog gehouden dekens gebeurt, is voor de toeschouwers niet zichtbaar.
Tong ingeslikt
Volgens RKC-spits Michiel Kramer moest 'onze medische man zijn tong terugzetten, die hij had ingeslikt'. Er wordt, volgens een nieuw protocol, direct gestart met reanimatie, waarop Vaessen direct weer bijkomt. Zijn trainer vertelt dat de keeper niet meer weet wat er gebeurd was (retrograde amnesie) en niet wist waar hij was (anterograde amnesie). Dat, en kortstondige bewusteloosheid, zijn kenmerken van een hersenschudding.
Na vijf ruim minuten wordt hij bij bewustzijn en ademend, per brancard naar de kleedkamer gebracht en daar later overgedragen aan een ambulanceteam dat de onfortuinlijke keeper naar het ziekenhuis vervoert. De spelers verlaten emotioneel het veld en de wedstrijd wordt gestaakt.
In het ziekenhuis wordt, onder meer, een scan gemaakt van het hoofd van Vaessen. 'Er waren geen bloedingen te zien', zegt RKC-aanvoerder Kapitein tegen Studio Voetbal. Na een nachtje in het ziekenhuis mag de doelman weer naar huis. Hij moet rust nemen en bedankt vanaf zijn uitziekbed iedereen voor de hulp en de ondersteuning.
Eind goed, al goed. Of toch niet?
Preventief reanimeren
Begin dit jaar startte de UEFA, samen met de European Resuscitation Council haar campagne 'Save A Life': een initiatief om zoveel mogelijk mensen op en rond het voetbalveld te leren reanimeren op basisniveau. Basic Life Support of BLS, dus. En dat volgens de regels van de ERC. In grote lijnen: kijken of iemand bewusteloos is (aanspreken en schudden aan de schouders), een AED laten halen, de ademweg vrijmaken (kinlift) en de ademhaling beoordelen (normaal/niet normaal/afwezig) en starten met reanimatie (borstcompressies en beademingen) als de patiënt bewusteloos is en niet (normaal) ademt.
Direct na het incident komt RKC-directeur Frank van Mosselveld met een opmerkelijke uitspraak: de bewusteloze keeper werd preventief gereanimeerd. Dat zou een nieuw KNVB-protocol zijn dat afkomstig is van de UEFA-opleiding maar is aangepast naar de Nederlandse situatie.
Preventief betekent 'voorbehoedend' of 'ter voorkoming'. 'Preventieve reanimatie' betekent dus dat je door te reanimeren een circulatiestilstand tracht te voorkomen. Dat is natuurlijk lariekoek.
Een hartinfarct ontstaat door dichtgeslibde hartvaten of een losgeschoten propje vet of gestold bloed in een bloedvat in het hart. Het hartritme kan dalen omdat de aansturende hersenen niet (goed) meer werken of de hartspier zelf beschadigd is, bijvoorbeeld door een kogel. En de circulatie kan stoppen omdat het stugge zakje waarin het hart is ingepakt volloopt met bloed of ontstekingsvocht, waardoor het hart in elkaar gedrukt wordt en niet meer kan uitzetten en dus pompen (harttamponnade). Ook door ziekten kan het hart soms onvoldoende pompen (hartfalen).
Preventieve reanimatie zou in al die gevallen dus moeten voorkomen dat een patiënt een circulatiestilstand krijgt. Maar daar is reanimatie helemaal niet voor. Reanimeren doe je als het hart geen (of onvoldoende) bloed rondpompt. Door borstcompressies neem je tijdelijk de pompfunctie van het hart over. Borstcompressies voorkomen de oorzaken niet.
Laagdrempelig
Het was beter geweest als RKC en de KNVB de term 'laagdrempelige reanimatie' hadden gebruikt. Oftewel: bij twijfel reanimeren. Maar dat is ook het uitgangspunt van de NRR-reanimatieprotocollen. Dus waarin verschilt de het KNVB protocol dan van de protocollen van de Reanimatieraad? Helemaal niet, zegt de NRR, twee dagen na het ongeluk in Waalwijk: 'het protocol starten met reanimatie is ongewijzigd'.
Uit de berichtgeving in de pers lijkt het dat KNVB-voetballers gereanimeerd moeten worden als ze bewusteloos zijn. Zo zou kostbare tijd gewonnen worden, vindt KNVB-sportarts Edwin Goedhart. Maar om hoeveel tijd gaat het dan? Om precies te zijn: 10 seconden. Zo lang controleer je of er bij een bewusteloze waarvan je de ademweg hebt geopend, sprake is van een normale ademhaling. De KNVB-arts zegt tegen RTL Nieuws over de AED: 'Als je die aansluit dan zegt die meteen: ik ga geen schok geven, want er is een ritme." Dat is een kwalijke, dodelijke simplificatie. Als het hart helemaal niets meer doet en er geen elektrische activiteit is om het hart te laten pompen (asystolie) dan geeft een AED geen schok. Maar dat betekent niet dat er een normaal ritme is. Een AED vuurt ook niet af wanneer er sprake is van een normale elektrische geleiding over het hart, zonder dat het hart pompt. Dat komt voor bij een harttamponnade. Er is dus wel een ECG-patroon, maar het hart pompt niet en er is dus geen pols: de Polsloze Elektrische Activiteit (PEA).
Een AED geeft alleen een schok als er een hartritme gemeten wordt dat gedefibrilleerd kan worden: ventrikelfibrilleren (VF) of ventriculaire tachycardie (VT). Daarbij legt een schok een trillend hart eventjes stil zodat het dan zelf weer een pompritme kan opstarten. Een reset dus.
Foute communicatie
Het is jammer dat de KNVB ook op dit punt fout communiceert met de media. Het schept veel onnodige verwarring.
Dan, de ingeslikte tong. Vaessen heeft nooit zijn eigen tong ingeslikt. Dat kan namelijk helemaal niet. Toen hij bewusteloos raakte door de trap tegen zijn hoofd, verslapten al zijn spieren en zakte zijn tongbasis in zijn keel, waardoor de ademweg werd afgesloten. De verzorger heeft de tong uit zijn keel gehaald, berichtten de media. Ja, natuurlijk: hij deed gewoon de kinlift, zoals iedere EHBO'er dat doet.
Of, beter, de jawthrust. Als iemand door een slag (of in dit geval een schop) tegen het hoofd bewusteloos raakt, kunnen ook de nekwervels beschadigen. Als je tijdens de kinlift (Chin-Lift-Head-Tilt) het hoofd naar achter kantelt, kan eventueel nekwervelletsel verergeren. Maar wat de man daarna verzuimde was om te kijken of Vaessen normaal ademde. Direct werd met borstcompressies gestart. En dat was onnodig. Waalwijk-spits Kapitein zag dat Vaessen als snel weer bij kwam. Dat kwam niet omdat de paar borstcompressies een gestopte circulatie op gang brachten, waardoor de hersenen weer genoeg zuurstof kregen om bij te komen.
Appie
Velen kennen de beelden van de falende zorgverlening aan Ajax-speler Abdelhak 'Appie' Nouri die in elkaar zakte tijdens een oefenwedstrijd tegen Werder Bremen in 2017 in Oostenrijk. Uit analyses achteraf, bleek dat de circulatiestilstand niet werd geconstateerd en dat er veel te lang (minstens 8 minuten) niet werd gereanimeerd.
Falende hulpverlening aan Abdelhak Nouri in 2017.
Nouri overleefde de hartstilstand maar heeft ernstige hersenschade waarvan hij nooit meer zal herstellen. Oneerbiedig: Appie is een kasplantje dat alleen kan communiceren door zijn wenkbrauwen te bewegen. Ajax betaalde na veel gezeur de familie van de toen 20-jarige speler 7,85 miljoen euro en blijft alle medische en verzorgingskosten voor hem betalen.
Ajax en de KNVB schoten in de stress na de desastreuze hulpverlening in Oostenrijk. Eerst ontkende de voetbalclub dat de zorg had gefaald maar onafhankelijke onderzoeken maakten daar gehakt van. De KNVB scherpte haar regels aan. 'Als iemand niet reageert en je weet niet precies wat er gebeurd is, dan moet je meteen gaan reanimeren' verduidelijkt RKC-directeur Van Mosselveld.
Nederlandse Reanimatieraad
Maar dat is dus onzin. De Nederlandse Reanimatieraad schreef:
'Na het incident met de doelman van RKC Waalwijk, Etienne Vaessen, zaterdag 30 september 2023, is er onduidelijkheid over wanneer te starten met reanimatie. Het protocol wanneer te starten met reanimatie is echter ongewijzigd en ook de KNVB volgt deze richtlijnen. (...) Een slachtoffer dat door een klap tegen het hoofd het bewustzijn verliest en daarbij tevens een snurkende ademhaling heeft, kan mogelijk zorgen voor twijfel bij hulpverleners. De hoofdkantel-kinliftmethode om de luchtweg te openen, daarna kijken, luisteren en voelen of er sprake is van een normale ademhaling kan deze twijfel wegnemen. (...) De schade van het niet starten van de reanimatie wanneer deze wel noodzakelijk is, is vele malen groter dan wanneer gestart wordt met reanimeren en dit korte tijd later niet nodig blijkt te zijn. Dit is geen preventief reanimeren zoals het wat ongelukkig is genoemd.'
Verbeterpunten
Als een speler een schop tegen zijn hoofd krijgt en daarna bewusteloos blijft liggen is dat waarschijnlijk het gevolg van hersenletsel zoals een hersenschudding. Als de sportarts en de fysiotherapeut gewoon het NRR-protocol hadden gevolgd waren ze nooit begonnen met borstcompressies die kunnen leiden tot ribbreuken waarbij ook de longen aangeprikt worden.
Het is te bizar voor woorden dat de verzorgers het veld oprenden zonder een AED. Ik denk dat Ajax en alle andere (eredivisie-)clubs hun verzorgers naast een waterzak ook een AED in de dug-out moeten geven. En een goede reanimatiecursus.
De clubs moeten ook overwegen om een Advanced Life Support team langs de zijlijn te zetten. Dan ben je in ieder geval af van de kip-zonder-kop-interventies die bij Nouri en Vaessen te zien waren. Of minstens een speciaal getraind EHBO-team dat op het juiste moment de juiste beslissingen neemt.
Om te eindigen met een positieve blik: de evenementenzorgverleners hoeven geen speciaal protocol uit te voeren bij KNVB-wedstrijden. Het is business as usual.